เศรษฐกิจดิจิทัลไทยกำลังเผชิญสัญญาณเตือนในสนามแข่ง APAC เมื่อการย่ำอยู่กับที่อาจหมายถึงการถอยหลัง พร้อมบทวิเคราะห์เชิงลึก
ในยุคที่การเติบโตทางเศรษฐกิจถูกขับเคลื่อนด้วยเทคโนโลยีและนวัตกรรมดิจิทัลอย่างเต็มรูปแบบ ผลสำรวจล่าสุดจาก “ดัชนีความเชื่อมั่นอุตสาหกรรมดิจิทัล” ประจำไตรมาสที่ 3 ปี 2568 ได้ส่งสัญญาณเตือนภัยที่ดังและชัดเจนมาถึงผู้ประกอบการและผู้กำหนดนโยบายของไทย ตัวเลขดัชนีที่ 46.9 ซึ่งต่ำกว่าเกณฑ์ความเชื่อมั่นที่ระดับ 50 อย่างต่อเนื่อง ไม่ใช่เป็นเพียงการสะท้อนสภาวะซบเซาชั่วคราว แต่เป็นอาการบ่งชี้ถึง “ภาวะชะงักงันเชิงโครงสร้าง” ที่น่าเป็นห่วงอย่างยิ่ง
เมื่อเราขยายมุมมองออกไปเปรียบเทียบกับสมรภูมิการแข่งขันในภูมิภาคเอเชียแปซิฟิก (APAC) ภาพที่ปรากฏยิ่งน่ากังวลมากขึ้น ประเทศไทยกำลัง “ย่ำอยู่กับที่” ในขณะที่คู่แข่งของเราไม่เพียงแค่ “เดิน” แต่กำลัง “วิ่ง” แซงหน้าไปอย่างรวดเร็วด้วยยุทธศาสตร์ชาติที่เฉียบคมและแผนปฏิบัติการที่เด็ดขาด บทวิเคราะห์ชิ้นนี้จะเจาะลึกถึงรากของปัญหาที่ฉุดรั้งศักยภาพของไทย พร้อมทั้งถอดรหัส “Playbook” ความสำเร็จของประเทศเพื่อนบ้าน เพื่อเสนอแนวทางที่เป็นรูปธรรมในการพลิกเกมและสร้างอนาคตดิจิทัลที่แข็งแกร่งให้กับประเทศไทย
1. สะท้อนจากภายใน: เมื่อความเชื่อมั่นติดลบ
การที่ดัชนีความเชื่อมั่นโดยรวมอยู่ในแดนลบนั้น มีสาเหตุมาจากปัจจัยมหภาคที่ซับซ้อน ทั้งการชะลอตัวของเศรษฐกิจโดยรวม และความไม่แน่นอนทางการเมือง แต่เมื่อเจาะลึกลงไปในรายละเอียด เราจะพบกับปัญหาที่กัดกินโครงสร้างอุตสาหกรรมอยู่ 3 ประการหลัก:
1.1. วิกฤตบุคลากรดิจิทัลที่รุนแรง: นี่คือ “คอขวด” ที่ใหญ่ที่สุดและถูกกล่าวถึงบ่อยครั้งที่สุดในรายงาน ผู้ประกอบการระบุตรงกันว่าบุคลากรทักษะสูงนั้น “หายากและเรียกค่าตอบแทนที่สูง” สถานการณ์นี้บีบให้บริษัทต้องพึ่งพาฟรีแลนซ์แทนการสร้างขีดความสามารถภายในองค์กร ซึ่งเป็นกลยุทธ์ที่ไม่ยั่งยืน แม้แต่อุตสาหกรรม “ดาวเด่น” อย่างซอฟต์แวร์ (ดัชนี 52.7) ที่ยังเติบโตได้ ก็ตั้งอยู่บนฐานที่เปราะบาง เพราะต้องพึ่งพาทรัพยากรที่ขาดแคลนที่สุดนี้ ในขณะที่อุตสาหกรรมบริการด้านดิจิทัล (ดัชนี 48.6) เริ่มแสดงอาการชะลอตัวอย่างชัดเจนจากการแย่งชิงบุคลากร
1.2. SMEs กำลังขาดอากาศหายใจ: วิสาหกิจขนาดกลางและขนาดย่อม (SMEs) ซึ่งเป็นกระดูกสันหลังของเศรษฐกิจ กำลังเผชิญกับพายุสองด้าน คือ “การแข่งขันที่เพิ่มขึ้นภายใต้การลดลงของลูกค้า” และการเข้าถึงแหล่งทุนที่ยากลำบากขึ้นจากความเข้มงวดของสถาบันการเงิน สิ่งนี้ทำให้ SMEs จำนวนมากเข้าสู่ “โหมดเอาตัวรอด” โดยการตัดลดค่าใช้จ่ายแทนที่จะลงทุนเพื่อการเติบโต
1.3. มุมมองต่อ AI ที่น่ากังวล: อุตสาหกรรมไทยส่วนใหญ่มองว่า AI เป็น “Disruption” เชิงลบที่เข้ามาทดแทนตำแหน่งงานและสร้างความเสียเปรียบในการแข่งขัน ทัศนคตินี้แตกต่างอย่างสิ้นเชิงกับคู่แข่งในภูมิภาคที่มองว่า AI คือเครื่องมือทางยุทธศาสตร์ที่จะสร้างความได้เปรียบและขับเคลื่อนผลิตภาพ
สิ่งที่น่าสนใจคือ ความคาดหวังที่ผู้ประกอบการมีต่อภาครัฐนั้นสะท้อนท่าทีเชิงรับอย่างชัดเจน ข้อเรียกร้องส่วนใหญ่มุ่งเน้นไปที่การแก้ปัญหาเฉพาะหน้า เช่น มาตรการกระตุ้นเศรษฐกิจ และแหล่งเงินทุนดอกเบี้ยต่ำ ซึ่งแตกต่างอย่างมากกับบทสนทนาเชิงรุกที่เกิดขึ้นในประเทศเพื่อนบ้าน
2. สมรภูมิ APAC: 4 Playbooks ที่ไทยต้องศึกษา
ขณะที่ไทยกำลังต่อสู้กับปัญหาภายใน คู่แข่งในภูมิภาคกำลังเดินหน้าด้วยยุทธศาสตร์ที่ชัดเจนและแตกต่างกัน ซึ่งสามารถสรุปเป็น “Playbook” ที่น่าสนใจได้ 4 รูปแบบ:
- Playbook สิงคโปร์: “เครื่องจักรผลิตบุคลากร” (The Talent Machine)
สิงคโปร์ครองอันดับ 1 ด้านขีดความสามารถในการแข่งขันทางดิจิทัลของโลก โดยมีเศรษฐกิจดิจิทัลคิดเป็นสัดส่วนถึง 17.7% ของ GDP หัวใจของความสำเร็จคือการมองการณ์ไกลและแก้ไขปัญหาคอขวดด้านบุคลากรอย่างเป็นระบบผ่านโครงการ TechSkills Accelerator (TeSA) ซึ่งเป็นความร่วมมือไตรภาคี (รัฐบาล-อุตสาหกรรม-สหภาพแรงงาน) ที่ไม่ได้แค่จัดอบรม แต่สร้างเส้นทางอาชีพใหม่ (Career Conversion) และสนับสนุนให้บริษัทชั้นนำเป็นผู้ฝึกอบรมพนักงานเอง (Company-Led Training)
- Playbook เวียดนาม: “รัฐบาลดิจิทัลนำการเติบโต” (The Growth Accelerator)
เวียดนามมีเศรษฐกิจดิจิทัลที่เติบโตเร็วที่สุดในภูมิภาค (กว่า 20% ต่อปี) และตั้งเป้าหมายที่ทะเยอทะยานให้มีสัดส่วนถึง 30% ของ GDP ภายในปี 2573 ยุทธศาสตร์ของเวียดนามคือการใช้ภาครัฐเป็นหัวหอกในการขับเคลื่อน (top-down) ผ่าน “โครงการเปลี่ยนผ่านสู่ดิจิทัลแห่งชาติ” ที่มุ่งเน้นการสร้างโครงสร้างพื้นฐานที่ครอบคลุมและสนับสนุน SMEs อย่างเป็นรูปธรรม เช่น การอุดหนุนค่าใช้จ่ายด้านที่ปรึกษา 50% และการร่วมมือกับบริษัทเทคโนโลยีเพื่อเสนอซอฟต์แวร์ราคาประหยัด
- Playbook มาเลเซีย: “แม่เหล็กดึงดูดทุนและคนเก่ง” (The Investment & Talent Magnet)
มาเลเซียประสบความสำเร็จอย่างสูงในการดึงดูดการลงทุน โดยมูลค่าการลงทุนดิจิทัลเพียงครึ่งแรกของปี 2567 สูงกว่ายอดรวมของทั้งปี 2566 อาวุธลับของมาเลเซียคือโครงการ Malaysia Digital (MD) ที่นำเสนอมาตรการจูงใจทางภาษีที่ทรงพลังและเข้าใจง่าย (เช่น ภาษี 0-15%) ควบคู่ไปกับกระบวนการอนุมัติวีซ่าสำหรับผู้เชี่ยวชาญจากต่างชาติ (Foreign Knowledge Worker) ที่รวดเร็วถึงขั้น “อนุมัติได้ทันที” (instant approvals) ซึ่งเป็นการแก้ปัญหาการขาดแคลนบุคลากรจากภายนอกอย่างมีประสิทธิภาพ
- Playbook อินโดนีเซีย: “พลังแห่งระบบนิเวศ” (The Ecosystem Powerhouse)
ด้วยขนาดตลาดที่ใหญ่ที่สุดในภูมิภาค (GMV คาดการณ์ 90,000 ล้านดอลลาร์สหรัฐในปี 2567) อินโดนีเซียใช้แนวทางที่ขับเคลื่อนโดยตลาด (market-driven) เพื่อยกระดับ MSMEs กว่า 64 ล้านราย กรณีศึกษาที่ชัดเจนที่สุดคือการร่วมทุนมูลค่า 1,500 ล้านดอลลาร์สหรัฐระหว่าง GoTo (Gojek-Tokopedia) และ TikTok ซึ่งเป็นการสร้างระบบนิเวศที่สมบูรณ์แบบให้ธุรกิจขนาดเล็กเข้าถึงตลาด โลจิสติกส์ และการชำระเงินดิจิทัลแบบครบวงจร
อ้างอิง : ดัชนีความเชื่อมั่นอุตสาหกรรมดิจิทัล (Digital Industry Sentiment Index) ประจำไตรมาส 3/2568
