บทความสะท้อนปัญหา “กับดักฮีโร่” ในสังคมไทย ทำไมเรายังต้องพึ่งพาฮีโร่ แทนที่ระบบรัฐที่ควรทำงานได้จริง วิเคราะห์เชิงลึก ว่าที่จริงแล้วเราต้องการ “ระบบที่ดีขึ้น” หรือต้องการ “ฮีโร่เพิ่ม” ?
ทางทฤษฎี รัฐบาลและระบบราชการก็เหมือน “ท่อประปา” ที่เราวางไว้ มันถูกออกแบบมาให้ส่งมอบ “น้ำ” (คือความปลอดภัยสาธารณูปโภค, ความปลอดภัย, สวัสดิการ, ความยุติธรรม, ความช่วยเหลือ) ไปยังบ้านทุกหลังอย่างเท่าเทียมและเป็นระบบ
แต่ในโลกจริง ท่อมันแตกบ่อย, น้ำไหลช้า, บางทีก็ส่งไปไม่ถึงบ้านที่อยู่ไกลๆ (บางทีอยู่ไกล้ๆ ก็ไม่ถึง)
“ฮีโร่” จึงเปรียบเหมือน “คนหิ้วถังน้ำ” (The Bucket Carrier) ครับ
เมื่อท่อแตก (ระบบล่ม) หรือเกิดไฟไหม้เฉพาะหน้า (วิกฤต) คนหิ้วถังน้ำที่วิ่งได้เร็วกว่า, กล้าลุยไฟ, และไม่ต้องรอใบอนุญาต (แหกกฎ) คือคนที่ช่วยชีวิตคนได้จริงในวินาทีนั้น นี่คือ “ข้อดี” ที่เถียงไม่ได้
เราต้องการฮีโร่ เพราะระบบมัน “ช้า”, “แข็ง”, “บิดเบี้ยว” และบางทีก็ “ไร้หัวใจ”
แต่… นี่คือ “กับดักฮีโร่” ที่อันตรายมาก
เพราะการที่เราต้องพึ่งพา “คนหิ้วถังน้ำ” บ่อยๆ มันมีราคาที่ต้องจ่าย
1. ทำให้สังคมเฉยชา (Apathy):
ถ้าเรารู้ว่าเดี๋ยวก็มีฮีโร่ (เช่น ซูเปอร์ฮีโร่, มหาเศรษฐีใจบุญ, มูลนิธิ, สื่อคนดัง) มาช่วย เราในฐานะ “คนธรรมดา” ก็จะยืนดู และรู้สึกว่ามันไม่ใช่หน้าที่เรา นี่คือจิตวิทยาที่เรียกว่า “Bystander Effect” (ภาวะไทยมุง) สุดท้าย สังคมจะเต็มไปด้วยคนดู แต่ไม่มีคนลงมือทำ
2. เบี่ยงเบนเราจาก “ปัญหาจริง” (Distraction):
เรามัวแต่ชื่นชม “ฮีโร่” ที่บริจาคเงิน 100 ล้านให้โรงพยาบาล จนลืมตั้งคำถามว่า “ทำไมระบบงบประมาณสาธารณสุขมันห่วย จนโรงพยาบาลต้องรอเงินบริจาค?”
เรากำลัง “ฉลอง” อาการของโรค (Symptom) แต่ปล่อยให้ “ตัวโรค” (คือระบบที่ล้มเหลว) มันโตต่อไป
3. บ่อนทำลาย “ระบบ” ที่เราสร้างมา (Undermining the System):
ถ้าเรายอมรับฮีโร่ที่ทำงานนอกกฎหมาย (เช่น Batman , Superman หรือศาลเตี้ย) เพื่อจัดการคนเลว มันก็เท่ากับเรายอมรับว่า “กระบวนการยุติธรรม” (ท่อประปาของเรา) มันพังจนใช้การไม่ได้
ถามว่าดีหรือไม่ดี?
การมี “คนหิ้วถังน้ำ” (ฮีโร่) มัน “ดี” ในยามฉุกเฉิน
แต่การที่สังคม “ต้องพึ่งพา” คนหิ้วถังน้ำตลอดเวลา คือสัญญาณว่า “ระบบท่อประปา” (รัฐ) ของเรา…มันล้มเหลว
สังคมในอุดมคติ คือสังคมที่ “ไม่ต้องการ” ฮีโร่ครับ
เพราะนั่นหมายความว่าระบบมันดีพอที่ดูแลทุกคนได้ โดยไม่ต้องรอให้ใครมาเสียสละแบบสุดโต่ง
การที่เรายังต้องการฮีโร่ มันไม่ใช่เรื่องน่ายินดี แต่มันคือ “สัญญาณเตือน” (Warning Sign) ที่ดังที่สุดว่า…
เราไม่ได้ต้องการฮีโร่เพิ่ม แต่เราต้องการ “ระบบ” ที่ดีขึ้นก็เพียงพอ
กับดักฮีโร่ ?
อันนี้คือด้านมืดของตัว “ฮีโร่” เองครับ เมื่อ “คนหิ้วถังน้ำ” ได้รับเสียงปรบมือมากเกินไป…อะไรจะเกิดขึ้น?
จิตวิทยาบอกเราว่ามันอันตรายมาก จาก “การเสียสละ” มันอาจจะกลายพันธุ์เป็น “การหิวแสง” (Attention Seeking)
เมื่อ “หิวแสง” แล้วได้แสง… ก็จะ “เหลิง” (Arrogance)
เมื่อ “เหลิง”… ก็จะ “ลืมตัว” (Losing Themselves)
สุดท้าย “คนหิ้วถังน้ำ” ที่เคยช่วยคน จะเริ่มคิดว่าตัวเอง “อยู่เหนือกฎ” และ “สำคัญกว่าท่อประปา” (The System) ไปเสียอีก กลายเป็นปัญหาใหม่ที่ระบบต้องมาจัดการเสียเอง
บทความโดย :
ระวี ตะวันธรงค์
ที่ปรึกษาสมาคมผู้ผลิตข่าวออนไลน์
กรรมการจริยธรรม สภาการสื่อมวลชนแห่งชาติ
ที่ปรึกษาสมาคมนักข่าววิทยุโทรทัศน์
กรรมการผู้ทรงคุณวุฒิ กองทุนสื่อปลอดภัยและสร้างสรรค์
